Afwegingskader en borging van gezondheidsregels in beleid

Steeds meer gemeenten doen hun best om een gezonde leefomgeving te borgen in hun beleid, bijvoorbeeld via planregels. Dat is nog niet makkelijk! In dit door ZonMw mede mogelijk gemaakte project is aan de hand van een aantal praktijkcases een handreiking voor GGD’en ontwikkeld welke concrete handvatten geeft om gezondheid te borgen in gemeentelijk leefomgevingsbeleid. 

“Het is waardevol om dit proces nu op papier te hebben. Voor sommige ervaren mensen in ons project leken de meeste stappen vanzelfsprekend, maar voor iedereen zaten er toch ook echte eye-openers bij. Het stappenplan biedt inzicht en houvast. En dat is prettig als je werkt in een complex traject, ook als je heel ervaren bent. En voor nieuwe GGD-collega’s is het stappenplan een handige handreiking om aan de slag gaan met een gezonde leefomgeving.”
– Marieke Dijkema, GGD’en in Overijssel en Gelderland

Deel 1: Gezondheidsregels ontwikkelen

In het eerste deel van dit project bundelden GGD-experts, gemeenten, universiteiten en milieudiensten hun krachten in een aantal praktijkcases om concreet gezondheidsbeleid of -regels te formuleren. Deze regels zijn gericht op het creëren van een gezonde leefomgeving waarin mensen zich veilig en prettig voelen. Door verschillende expertises samen te brengen, zijn er oplossingen ontstaan die verder reiken dan de huidige beleidskaders.

De praktijkcases:

• Veehouderij en endotoxinen
  Gemeente Ede, GGD Gelderland-Midden en IRAS (Universiteit Utrecht) hebben het bestaande gemeentelijk beleid veehouderij en gevoelige bestemmingen doorontwikkeld met een toetsingskader voor endotoxinen
• Beweging
  Gemeente Rotterdam, RIVM en GGD Rotterdam-Rijnmond hebben beleid voor een beweegvriendelijke omgeving geformuleerd en zetten zich er voor in dit te borgen in de instrumenten van de Omgevingswet
• Lichthinder
  DCMR Milieudienst Rijnmond en GGD Rotterdam-Rijnmond borgen beleid ter voorkoming van lichthinder
• Luchtkwaliteit
  Gemeente Alphen aan den Rijn en GGD Hollands Midden hebben een planregel uitgewerkt voor de afstand van wonen tot druk verkeer in verband met de gezondheidseffecten van luchtkwaliteit
• Sociale veiligheid en ontmoeting
  Gemeente Nijmegen en GGD Gelderland-Zuid verbeteren de sociale veiligheid en mogelijkheden voor ontmoeting in de fysieke leefomgeving door te werken aan borging in planregels

Deel 2: Analyse en stappenplan

In het tweede deel van het project lag de focus op het analyseren van de processen en het ontwikkelen van een universeel stappenplan. De praktijkcases hielden bij hoe het proces verliep en zij bespraken dit tussentijds met elkaar. Waren er uniforme processtappen te onderscheiden in de praktijkcases? Wat waren succesfactoren? Of wat maakte juist dat het proces moeilijk verliep? Uitwisseling van kennis en ervaring van de verschillende betrokkenen in de praktijkcases uit deel 1 stonden hierbij centraal.

Bevindingen en Aanbevelingen

Uit de analyse van de praktijkprocessen bleek dat er, ondanks uiteenlopende contexten, herkenbare processtappen te onderscheiden zijn. Deze vormden de basis voor het uiteindelijke stappenplan. Succesfactoren waren onder andere het tijdig betrekken van stakeholders, het verbinden van gezondheid aan bestaande beleidsdoelen en voldoende bestuurlijk draagvlak. Ook hielp het als de GGD een duidelijke rol had en intern goed afgestemd was.

In sommige trajecten verliep het proces moeizamer, bijvoorbeeld door andere  prioriteiten bij gemeenten, beperkte juridische kennis of gebrek aan (bestuurlijke) urgentie. Uitwisseling tussen regio’s bood waardevolle inzichten en versterkte het leerproces.

Een belangrijke aanbeveling is om gezondheid vroegtijdig te agenderen en te investeren in samenwerking en positionering van de GGD. Door al in een vroeg stadium aan te haken, ontstaat ruimte om gezondheid inhoudelijk mee te nemen in plannen. Een goede samenwerking en zichtbare rol van de GGD vergroten de kans dat gezondheid daadwerkelijk geborgd wordt in beleid.

Een praktisch stappenplan: gezondheid borgen in beleid

Het project heeft een handreiking met praktisch stappenplan opgeleverd dat GGD’en helpt om gezondheid borgen in gemeentelijk beleid. Het stappenplan is gebaseerd op ervaringen uit vijf praktijkprocessen en sluit aan bij verschillende gemeentelijke contexten en gezondheidsthema’s. Daarnaast leverde het project waardevolle inzichten op in succes- en faalfactoren in het beleidsproces. Het stappenplan is uitwerkt voor beleidsfases die aansluiten op de aanpak van Gids Gezonde Leefomgeving (RIVM & RWS), wat tevens centraal staat in het overkoepeld programma Gezonde Leefomgeving (PGLO). 

Door kennisuitwisseling tussen GGD’en en gemeenten zijn werkzame strategieën in kaart gebracht die breed toepasbaar zijn. De handreiking biedt zo een stevige basis én inspiratiebron voor GGD-professionals die gezondheid willen borgen in ruimtelijke plannen. 

Meer informatie

Benieuwd? Download de handreiking voor GGD’en met daarin het stappenplan links bovenaan deze pagina. Enkele praktijkcases hebben geresulteerd in een rapportage, deze vind je ook onder de downloads.

Meer over het project lees je op de website van ZonMw: Afwegingskader en borging van gezondheidsregels in beleid | ZonMw Project.

Professional? GGD'en baseren zich in hun advisering over een gezonde leefomgeving op de GGD Kernwaarden voor een Gezonde Leefomgeving, deze lees je via GGD GHOR Nederland. 

Afgerond: September 2025

Dit project werd mede mogelijk gemaakt door ZonMw, programma Gezonde Leefomgeving Integrale Aanpak.

Dit project is een samenwerking van DCMR Milieudienst Rijnmond, Gemeente Alphen a/d Rijn, Gemeente Nijmegen, Gemeente Ede, Gemeente Rotterdam, Universiteit Utrecht/ IRAS, RIVM, GGD Gelderland-Zuid, GGD Hollands Midden, GGD Rotterdam-Rijnmond, en  GGD Gelderland-Midden.