Richtlijnen voor een Gezonde Buitenruimte

Gezondheid hoort thuis in het ontwikkelen, ontwerp en beheer van onze buitenruimte. Maar (theoretische) kennis en instrumenten hierover worden in de praktijk nauwelijks toegepast. Dit ZonMw-project heeft, vanuit een brede visie op gezondheid, bestaande kennis vertaald naar een handboek met 67 richtlijnen. Met dit handboek kan gezondheid een vanzelfsprekend onderdeel worden van ontwikkeling, ontwerp en beheer.

Handboek met Richtlijnen

In de Gemeente Capelle aan den IJssel ging men aan de slag met het ontwikkelen van praktische richtlijnen aan de hand van bestaande kennis bij diverse organisaties. Deze richtlijnen kunnen nu worden meegenomen bij beheer en (her)inrichting van de buitenruimte. De richtlijnen zullen op termijn worden meegenomen bij actualisatie van het Handboek voor de Inrichting van de Openbare Ruimte (HIOR) van de Gemeente Capelle aan den IJssel. Met die stap wordt gezondheid nog sterker geborgd in de besluitvorming over de ontwikkeling, het ontwerp en beheer van buitenruimtes. Dit maakt het mogelijk om een goede afweging te maken tussen gezondheid en andere thema's zoals bijvoorbeeld klimaatadaptatie en biodiversiteit. De richtlijnen zijn ook bruikbaar voor andere gemeenten.

"De ontwikkeling, inrichting en het beheer van de buitenruimte hebben grote invloed op de fysieke en mentale gezondheid van bewoners. Met het nu ontwikkelde handboek kan gezondheid concreet worden meegewogen bij inrichting en beheer!" – Sven Beekers, Planterra

Doel van het project

Het doel van dit project was om gezondheidsdoelen daadwerkelijk te integreren in de ontwikkeling, het ontwerp en beheer van de buitenruimte. Concreet werd dit gedaan door:

• Praktische richtlijnen te ontwikkelen die de gezondheidsdoelen van gemeenten vertalen naar concrete eisen voor ontwikkeling, ontwerp en beheer.
• Deze richtlijnen zo te formuleren dat ze later dit jaar direct kunnen worden opgenomen in het te actualiseren Handboek voor de Inrichting van de Openbare Ruimte (HIOR).
• Een breed toepasbaar format te creëren dat geschikt is voor andere gemeenten.

Aanpak: samenbrengen van beleid, maatregelen en input stakeholders

Beleidsanalyse en inventariseren maatregelen

Een belangrijk onderdeel van het proces was het analyseren van bestaande beleidsdocumenten van de gemeente Capelle die betrekking hebben op gezondheid. Tijdens de analyse zijn de fragmenten geëxtraheerd die betrekking hebben op een gezonde buitenruimte. Elk fragment is vervolgens gekoppeld aan een hoofdthema en subthema uit het eerder ontwikkelde framework voor een gezonde buitenruimte (zie download volledige procesbeschrijving). 

Met de kennis vanuit de GGD zijn parallel per subthema maatregelen geformuleerd. Deze maatregelen geven aan hoe de thema's kunnen worden aangepakt in de buitenruimte. Zo wordt duidelijk welke acties nodig zijn om een impact te maken op gezondheid. Deze maatregelen bieden de basis van de 'Hoe' in de richtlijnen.

Interviews met stakeholders

Voor het opstellen van breed gedragen richtlijnen voor een gezonde buitenruimte zijn 13 interviews gehouden met interne en externe stakeholders van de gemeente Capelle aan den IJssel. De geïnterviewden kwamen uit zowel het sociaal als fysiek domein, met expertise op thema's als ruimtelijke ordening, mobiliteit, sport, milieu, groen en welzijn. Ook externe partijen zoals Sportief Capelle, Welzijn Capelle, de Capelse Jongerenraad en het Capels NatuurNetwerk leverden waardevolle input via interviews en enquêtes.

De gesprekken gaven inzicht in bestaande werkwijzen, kansen voor gezondheidsbevordering en wensen voor samenwerking. Deze input vormde de basis voor het handboek met richtlijnen en het bijbehorende procesadvies.

Pilotproject Bucknerpad, samen met bewoners

De richtlijnen zijn vervolgens getoetst binnen het pilotproject Brucknerpad, waarbij het projectteam en bewoners intensief betrokken waren. In nauwe samenwerking met een representatieve werkgroep uit de buurt is het ontwerp opgesteld, met aandacht voor zowel mentale als fysieke gezondheid. Het gebied is ingericht met natuurlijke materialen, biodiversiteit, speelelementen, rustplekken en dynamische verlichting, afgestemd op verschillende doelgroepen zoals kinderen, ouderen en hondenbezitters. Een flora- en fauna 0-meting biedt een referentiekader om de impact op biodiversiteit in de toekomst te monitoren.

De participatie in het pilotproject bestond uit meerdere werkgroepbijeenkomsten, wijkoverleggen en tussentijdse afstemming, wat heeft geleid tot een breed gedragen ontwerp. De ervaringen en feedback uit dit traject hebben bijgedragen aan het verfijnen en concreet toepasbaar maken van de richtlijnen.

Meer informatie

Download voor meer informatie de 'Procesbeschrijving: traject opstellen richtlijnen gezonde buitenruimte – Capelle aan den IJssel' via de downloadknop links bovenin deze pagina. Meer over het gemeentelijke programma Gezonde Buitenruimte van de gemeente Capelle aan den IJssel lees je op: Capelle bouwt aan de stad. Of ontdek meer over dit project op de website van ZonMw: Gezonde Buitenruimte.

Professional? GGD'en baseren zich in hun advisering over een gezonde leefomgeving op de GGD Kernwaarden voor een Gezonde Leefomgeving, deze lees je via GGD GHOR Nederland. 

Afgerond: Juli 2025

Dit project werd  mede mogelijk gemaakt door ZonMw, programma Gezonde Leefomgeving Integrale Aanpak.

Dit project was een samenwerking van gemeente Capelle aan den IJssel, GGD Rotterdam-Rijnmond, Planterra, gemeente Breda en Stichting Bac2nature.